Władza rodzicielska – kiedy powstaje, kiedy ustaje, kiedy może być zawieszona?
Władza rodzicielska to termin, który większości osób kojarzy się przede wszystkim z prawami przysługującymi rodzicom względem swojego małoletniego dziecka. I słusznie – jednak nie chodzi tu tylko o prawa do rozporządzania majątkiem małoletniego czy do wymagania posłuszeństwa wobec poleceń rodziców. Niekiedy mówi się wręcz o nadużywaniu władzy rodzicielskiej (co, swoją drogą, wraz z innymi przesłankami, może prowadzić do odebrania tej władzy przez sąd), a to z kolei umacnia przekonania o prawach rodziców. Przede wszystkim należy jednak pamiętać o dobru małoletniego – bo to nim powinni kierować się rodzice lub osoby, którym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Wszystkie osoby, które zainteresowane są wspomnianym zagadnieniem i jego różnymi aspektami, zapraszamy do lektury poniższego artykułu.
Czym jest wykonywanie władzy rodzicielskiej?
Co to jest władza rodzicielska? KRO (czyli Kodeks rodzinny i opiekuńczy) nie wyszczególnia dokładnej definicji tego terminu, jednak jako pełnię władzy rodzicielskiej przyjęło określać się zbiór praw i obowiązków rodziców wobec dziecka, których wypełnianie ma na celu dobrostan (psychiczny i fizyczny) małoletniego. Co należy przez to rozumieć?
Dorosły, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej (czy oczywiście biologiczny rodzic, nabywający te prawa po urodzeniu się dziecka) ma za zadanie reprezentować małoletniego w sprawach urzędowych czy sądowych, a także rozporządzać jego majątkiem. Dodatkowo rodzic ma prawo do nadawania konkretnego kierunku wychowaniu małoletniego (dotyczy to systemu wartości, wiary).
Warto tutaj dodać, że decyzje dotyczące codziennych spraw i wyborów jeden z rodziców (jeśli obojgu przysługują prawa rodzicielskie) może podejmować samodzielnie, bez konsultacji z matką czy ojcem dziecka. Jeśli jednak decyzje te są kluczowe z punktu widzenia wychowania, zdrowia lub życia małoletniego (wybór wiary, wybór sposobu leczenia, wybór szkoły czy decyzja o zmianie miejsca zamieszkania), muszą one być podejmowane przy porozumieniu obojga rodziców.
Jak nabywa się prawa rodzicielskie?
Kiedy nabywa się prawa rodzicielskie? Co do zasady, zawsze wtedy, gdy na świecie pojawia się dziecko (przy czym prawa rodzicielskie przypisywane są automatycznie kobiecie rodzącej i jej mężowi, a jeśli ta nie ma męża – partnerowi, po uznaniu przez niego ojcostwa).
Przeczytaj też artykuł o tym, jakie prawa przysługują ojcu dziecka nieślubnego.
W jakich sytuacjach dodatkowo powstaje obowiązek wypełniania władzy rodzicielskiej?
- W sytuacji, w której wobec rodzica zostało uchylone ubezwłasnowolnienie (ponieważ opiekun ubezwłasnowolniony nie może sprawować władzy rodzicielskiej).
- W sytuacji, w której biologiczny rodzic osiąga pełnoletność (osoba niepełnoletnia nie może w świetle prawa nabyć władzy rodzicielskiej).
- W sytuacji uznania przez mężczyznę ojcostwa (jeśli nie pozostaje on w związku małżeńskim z kobietą).
- W momencie, w którym wyrok sądu ustanawiający ojcostwo staje się prawomocny.
- W sytuacji przywrócenia przez sąd uprzednio odebranej władzy rodzicielskiej (więcej o tej procedurze piszemy w artykule Przywrócenie władzy rodzicielskiej po ograniczeniu – warunki i procedura).
W jakich sytuacjach sprawowanie władzy rodzicielskiej ustaje, a kiedy może być zawieszone?
Generalnie władza rodzicielska ustaje w momencie osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, a także wtedy, gdy rodzic lub małoletni stracą życie. To głównie naturalne przyczyny takiego stanu rzeczy. Nie oznacza to jednak, że władza rodzicielska może ustać jedynie z tych powodów. Są też inne przesłanki…
- Sytuacja, w której jeden lub oboje rodziców (przy sprawie o podział władzy rodzicielskiej) zostają pozbawieni władzy rodzicielskiej przez sąd (więcej informacji na ten temat znajduje się w artykule Pozbawienie praw rodzicielskich – co jest przyczyną odebrania władzy rodzicom i czym to skutkuje?).
- Przypadek, w którym następuje zaprzeczenie ojcostwa lub zaprzeczenie macierzyństwa.
- Sytuacja, w której następuje unieważnienie uznania dziecka.
- Utrata przez rodzica zdolności do wykonywania czynności prawnych (w tym ubezwłasnowolnienie).
- Przy przysposobieniu (władzę rodzicielską tracą wówczas rodzice biologiczni) oraz przy rozwiązaniu przysposobienia (władzę rodzicielską tracą rodzice zastępczy).
Jeśli zastanawiasz się, jak będzie wyglądać kwestia władzy rodzicielskiej po rozwodzie lub chcesz walczyć o to prawo w sądzie, przeczytaj nasz artykuł Pozbawienie władzy rodzicielskiej – jak prawidłowo napisać wniosek i skorzystaj z przyjaznego użytkownikom generatora wniosków oraz pozwów sądowych Itogis.
Warto tutaj wspomnieć również o instytucji zawieszenia praw rodzicielskich. Zawieszenie władzy rodzicielskiej następuje wówczas, gdy sąd stwierdzi przeszkodę stojącą rodzicowi na drodze do prawidłowego i należytego wykonywania władzy rodzicielskiej. Przeszkoda taka musi odznaczać się przemijalnością, a więc musi pozostawiać pole do przypuszczenia, że po ustaniu trwania przeszkody rodzic na nowo podejmie się realizacji praw i obowiązków wynikających z nabycia władzy rodzicielskiej. Jako przykład można tu podać takie sytuacje, jak choćby długotrwały pobyt za granicą i brak zainteresowania dzieckiem, długotrwałe przebywanie w szpitalu, krótkotrwały pobyt w zakładzie karnym czy inne tego typu zdarzenia o przemijającym charakterze.