Nieistnienie małżeństwa a unieważnienie małżeństwa
Czy nieważność małżeństwa jest tym samym co nieistnienie małżeństwa? Kiedy małżeństwo jest nieważne, a kiedy składa się pozew o ustalenie nieistnienia małżeństwa i jakie to ma skutki prawne? Oto, co mówi na ten temat Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Według polskiego prawa małżeństwo może być rozwiązane, unieważnione lub uznane na nieistniejące. W pierwszym przypadku orzeka się rozwód, gdy pomiędzy żoną i mężem nastąpił trwały i całkowity rozpad pożycia małżeńskiego (w aspekcie emocjonalnym, fizycznym i ekonomicznym). Druga i trzecia możliwość dotyczą zupełnie innych okoliczności. Czym zatem różnią się nieistnienie małżeństwa i unieważnienie małżeństwa?
Nieistnienie małżeństwa
Do prawidłowego zawarcia małżeństwa niezbędne jest spełnienie określonych warunków. Jeśli choćby jeden z tych warunków nie jest spełniony, a dochodzi do ogłoszenia danej pary małżeństwem i sporządza się akt ślubu, takie małżeństwo może zostać uznanie za małżeństwo nieistniejące.
Warunki, które muszą być spełnione, aby zawarte małżeństwo nie było małżeństwem nieistniejącym
- Osoby biorące ślub muszą być różnej płci. Prawo w Polsce dopuszcza tylko małżeństwa zawierane pomiędzy kobietą i mężczyzną.
- Obie osoby muszą być obecne podczas aktu zawierania małżeństwa. Co do zasady, ślub nie może być udzielony pod nieobecność jednego czy obojga przyszłych małżonków.
- Zgodne oświadczenia woli kobiety i mężczyzny o chęci wstąpienia w związek małżeński muszą być złożone przed osobą uprawnioną – kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego lub przed duchownym.
Niedopełnienie jednego lub więcej z powyższych punktów przy zawieraniu małżeństwa może skutkować małżeństwem nieistniejącym, co ma swoje dalsze konsekwencje prawne – między innymi w kontekście ewentualnego obowiązku alimentacyjnego czy na przykład w kwestii dziedziczenia majątku.
Ustalenie nieistnienia małżeństwa
Z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa mogą wystąpić do sądu osoby, których to dotyczy bezpośrednio (czyli małżonkowie, których małżeństwo zostało zawarte nieprawidłowo) lub wszystkie inne, które mają w tym interes prawny – może to być choćby spór o spadek. Co istotne, polskie prawo dopuszcza wnioskowanie o ustalenie nieistnienia małżeństwa nawet w sytuacji, gdy już ustało ono z przyczyn naturalnych (śmierć jednego z małżonków) lub na przykład zostało rozwiązane poprzez orzeczenie rozwodu.
Unieważnienie małżeństwa
Unieważnienie małżeństwa może nastąpić wtedy, gdy na jaw wychodzą tak zwane przeszkody małżeńskie, o których mowa w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Nieważność małżeństwa sąd orzeka na wniosek o stwierdzenie nieważności małżeństwa składany przez samych zainteresowanych lub inne osoby, które mają w tym określony interes prawny.
Przeszkody małżeńskie, czyli możliwe przyczyny unieważnienia małżeństwa
- Spokrewnienie w linii prostej. Nie mogą brać ze sobą ślubu członkowie jednej rodziny (na przykład ojciec i córka, brat i siostra, dziadek i wnuczka etc.).
- Powinowactwo, czyli związek pomiędzy jednym z małżonków a rodziną drugiego z małżonków. Osoby spowinowacone (na przykład zięć z byłą teściową czy synowa z byłym teściem) nie mogą zawierać ze sobą małżeństwa.
- Stosunek przysposobienia. Mężem i żoną nie mogą zostać osoby, które łączy stosunek przysposobienia (na przykład osoba adoptowana i adoptująca).
- Niepełnoletność. Co do zasady, osoby niepełnoletnie nie mogą brać ślubu. W wyjątkowych sytuacjach, gdy kobieta jest niepełnoletnia, sąd może wyrazić zgodę na wstąpienie przez nią w związek małżeński.
- Choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, całkowite ubezwłasnowolnienie. Osoby, których to dotyczy nie mogą brać ślubu bez zgody sądu.
- Poligamia. Wielożeństwo jest niedopuszczalne w obowiązującym prawie, dlatego nie może zawierać małżeństwa ktoś, kto jest już w innym małżeństwie.
Małżeństwo zawarte ze wspomnianymi wyżej przeszkodami małżeńskimi (lub jedną z nich) można unieważnić, nie może być ono jednak uznane za małżeństwo nieistniejące, jeśli przy jego zawieraniu wystąpiły wszystkie konieczne do zawarcia małżeństwa przesłanki (małżonkowie różnej płci, obecność obojga podczas ceremonii oraz zgodne oświadczenia ich woli w obecności uprawnionej do udzielania ślubu osoby).
Zobacz też: Unieważnienie ślubu cywilnego – przesłanki, procedura, koszty >>
***
Kwestie zawierania małżeństwa, unieważnienia go lub uznawania za małżeństwo nieistniejące reguluje w Polsce Kodeks rodzinny i opiekuńczy.Czytaj więcej o rozwiązywaniu popularnych problemów prawnych na blogu Itogis >>